Mag ik je voorstellen...

Internationaal logo schrijftolk

.. AAN MIJN SCHRIJFTOLK.... "Wat...? Mag ik je voorstellen aan mijn schrijftolk... ja, schrijftolk! Huh???
Een schrijftolk is iemand die schrijft wat er gezegd wordt. Net als de ondertiteling op tv of bij een film. Omdat mijn oren het niet doen, hoort zij (kan ook hij zijn) voor mij en ondertitelt het gesprek. Ik kan het gesprek lezend volgen op een pc-scherm. O, oh, ik wist niet dat dat bestond".

Zo begint meestal een gesprek als ik ergens binnenkom met een schrijftolk. De meeste mensen denken bij een tolk voor doven en slechthorenden aan een gebarentolk. En eerlijk, ik maak van dit prachtige 'hulpmiddel' ook pas 2 jaar gebruik. Vier jaar geleden kreeg ik voor het eerst een folder over tolkmogelijkheden in het Radboud UMC. Maar toen dacht ik ook: wat moet ik met een gebarentolk, ik ken geen gebarentaal. En zelfs toen ik las wat een schrijftolk deed, had ik nog niet het idee dat dat ook voor mij iets kon betekenen. Ik kon toch nog genoeg horen... ahum .... nu weet ik wel beter. Wat een geleidehond is voor een blinde, is een tolk voor de dove- en slechthorende. Het verschil tussen meekrijgen wat er gezegd wordt of er voor spek en bonen bij zitten.

Het beroep schrijftolk is een jong beroep, het bestaat sinds het begin van de 21ste eeuw. De schrijftolk typt met een speciaal toetsenbord, een Nederlandse uitvinding, alles wat er wordt gezegd, in lettergrepen, geen losse letters. Hierdoor probeert ze de spreeksnelheid zo goed mogelijk bij te houden. Afhankelijk van de spreeksnelheid typt de schrijftolk letterlijk of samengevat wat er wordt gezegd. Het toetsenbord is gekoppeld aan een laptop, waarop de tekst verschijnt. Zo kan ik alles lezen wat er gezegd wordt, en ook door wie het gezegd wordt. De communicatie vergemakkelijkt zo, niet alleen voor mij maar ook voor de horende. Bovendien wordt er extra informatie doorgegeven zoals bijvoorbeeld gelach, stemverheffingen en omgevingsgeluiden. Deze zijn bepalend voor de sfeer of wat er gebeurd. De schrijftolk heeft een geheimhoudingsplicht en houdt bij het tolken zoveel mogelijk rekening met mijn wensen. Verschillende lettertypes of achtergrondkleuren op het beeldscherm van de laptop zijn bijvoorbeeld mogelijk. Ook kan de tekst via een beamer op een groot scherm getoond worden, zodat iedereen mee kan lezen.

Uiteraard betekent het inzetten van een schrijftolk geregel vooraf: je moet goedkeuring hebben van instanties als het UWV, Menzis of je eigen gemeente via de WMO voor je eenn tolk voor je werk of in privetijd kunt inzetten. Het regelen van de tolk zelf is simpel. Tolknet heeft dat zo makkelijk gemaakt, zie http://www.tolknet.nl/, alles staat keurig op een rij en ze hebben een prima module, tolkmatch, voor het vinden van een tolk. En het allerfijnste: als je er niet uitkomt, helpen ze je altijd snel en goed.

Dit is het formele verhaal, maar voor mij is een schrijftolk naast me ZOVEEL meer! Het zijn mensen die je begrijpen, weten wat je nodig hebt. En er veel voor willen doen om mij mee te laten horen. Ook leer ik elke keer nog weer van ze, omdat ze met zoveel dove mensen en situaties te maken krijgen. Een schrijftolk betekent voor mij dat ik met de mensen om mij heen in gesprek kan blijven, ook als ik ze niet zo vaak zie. Alleen bekende stemmen, die ik regelmatig hoor, over bekende onderwerpen, kan ik voor een tijdje verstaan. Na een minuut of 20 kost het verstaan zoveel moeite en inspanning dat mijn hoofd op tilt gaat. Helemaal in lawaaiige omgevingen of als er meerdere mensen praten. En dit is zowiezo al een crime vanwege mijn Hyperacusis en Tinnitus. Eigenlijk is er overal en altijd lawaai, behalve bij mij thuis, daar heb ik de regie over de volumeknop en de hoeveelheid mensen. 

Maar voor artsenbezoek, bijeenkomsten, trainingen, bruiloften, begrafenissen of gewoon een gesprek met meerdere mensen in een rustige omgeving is het super om via de schrijftolk de spreker te kunnen volgen en zo toch mee kunnen doen. En in het typen van de tekst geven ze me ook dingen die ik al heel lang niet meer hoor, heel bijzonder om dat te mogen beleven op deze manier. Bijvoorbeeld de omgevingsgeluiden: een telefoon die gaat, een bel, vogels, dingen waar mensen op reageren, maar waarvan je niet weet waarop ze reageren of waarom ze wat doen. Je voelt je dan zoveel minder buitengesloten en heel wat veiliger.

Maar er zijn ook lastige situaties, lachend pratende mensen versta ik nooit, en je mist altijd de clou van een mop, omdat iedereen al zit te lachen voordat de mop uitverteld is. Een schrijftolk, hoe goed ook, is nooit zo snel dat je het gesprek gelijk meekrijgt, vertraging in het lezend luisteren is er altijd. Als iedereen is uitgelachen kom jij er nog achter aan, helaas het is niet anders.  

Op tv is de ondertiteling af en toe zo onvoorstelbaar slecht, of het nu ligt aan de ervaring van de schrijftolk of omdat de techniek onvoldoende is, ik weet het niet. 

Bijvoorbeeld het journaal, je mist soms hele stukken. Bij sommige uitzendingen, ook live, gaat het super en bij andere is het een drama, dan kan de ondertiteling de snelheid van spreken niet bijbenen. Moet je je eens voorstellen wat dit betekent bij een cabaretier... Nederland kan hier een voorbeeld nemen aan de BBC en de wetgeving & cultuur in het Verenigd Koninkrijk, daar hoort iedereen erbij en is het gewoon goed geregeld. Ook bij trainingen en vergaderingen met vakjargon ben je afhankelijk van de kunde van de tolk. Het is hier net als met de vertaling van een boek, de oorspronkelijke taal of stem is het beste. De vertaler of tolk, hoe onbewust ook, geeft altijd een eigen beeld weer, wat niet altijd juist hoeft te zijn. Kritisch blijven en opletten is toch wel nodig. Ik ben eigenlijk wel benieuwd of hier in de 2-jarige opleiding voor schrijftolk aandacht voor is. Maar in al deze gevallen, ook in het slechtste geval, geldt altijd nog dat ik het belangrijkste meekrijg en dat combineer met mijn kennis.

Inmiddels heb ik een fijne club van tolken om me heen verzameld. Mensen die mijn oren willen en kunnen zijn. Ik heb geleerd op ze te vertrouwen, en mijn eigen oren rust te geven. Dat was wel het allermoeilijkst om uit te vinden, hoe geef ik mijn oren rust. Je eigen oren niet gebruiken... hoe doe je dat? Je ogen kun je sluiten, voor je oren heb je geen knopje, die staan altijd aan. Mijn manier is door me te focussen op de tekst en het lezen, met een mentale afsluiting voor spraakverstaan. Daarnaast zo ontspannen mogelijk zitten en ademhalen. Heel dicht bij jezelf blijven. Mag ik je voorstellen om het eens uit te proberen?